‘Mijn vader (1871) was in mijn jeugd al gepensioneerd militair. Als arme Groningse boerenzoon werd hij beroepsmilitair. “Gaan jullie maar naar de Oost” werd er tegen zijn lichting gezegd en hij is naar Atjeh uitgezonden om de opstand tegen het Nederlandse gezag te helpen onderdrukken. In Batavia trouwde hij een jonge Javaanse vrouw.

‘Toen de oorlog uitbrak zat ik al een half jaar op de mulo. Via de radio hoorde ik van de Japanse aanval op Pearl Harbour op 7 december 1941 en begin maart 1942 zag ik hoe in de verte de havens van Batavia werden gebombardeerd. Mijn moeder maakte ons ’s ochtends om 5 uur wakker om de stoet Japanse soldaten op de fiets onze stad te zien binnentrekken. De Nederlandse militairen gaven zich meteen over zwaaiend met witte doeken. Veel winkels werden gerampokt (geplunderd) door de bevolking. Omdat het gevaarlijk was op straat mochten wij drie weken niet buitenkomen. Op de radio die we aanzetten werd direct omgeschakeld van Nederlands naar Maleis. De scholen gingen dicht en alle Nederlandse mannen moesten zich melden en werden geïnterneerd. Mijn vader werd als gepensioneerde aanvankelijk niet geïnterneerd. Mijn moeder droeg een sarong en kebaya en kon als Javaanse nog wel naar de markt. Aanvankelijk waren we blij dat we niet naar school hoefden. De broeders van onze katholieke mulo gaven ons in het geheim in het Nederlands les in het Sint Franciscushuis. De Japanse soldaten duldden geen samenscholing.’

‘In 1943 werd mijn vader ook opgepakt. Hij zat de laatste twee oorlogsjaren in het beruchte Tjidengkamp. Twee maanden kon ik hem daar nog zien, want ik moest dit kamp voorzien van balen rijst om wat geld te verdienen zodat mijn moeder eten voor ons kon kopen. Op een platte duwwagen met houten wielen bracht ik twee maal per dag met een vriend de balen rijst naar het kamp Grogol. Per lading ontving ik 48 cent, hield zelf een dubbeltje en gaf mijn moeder 38 cent. In het begin brachten we ook nog meubels naar het kamp. Er moest brood op de plank komen, oh nee, brood was er niet. Er moest cassave op de plank komen! Zodoende kon ik mijn snel vermagerende vader dagelijks even zien en hem wat pruimtabak geven en soms een bericht voor moeder opvangen.

‘Er was een Ambonees die in een verzetsgroep zat, Johann Ettore Kaihatu genaamd. Mijn broer Ferdinand is getrouwd met een zusje van zijn vrouw. Via deze connectie sloot ik me aan bij de verzetsgroep van Kaihatu. Als hoofd van de voormalige Luchtbeschermingsdienst wist hij veel over de Hollandse wapenopslagplaatsen op het vliegveld van Batavia. Zijn groep verborg deze wapens voor de Japanners achter de Koning Willem III-school. Een Ambonees had ‘roodwitblauw’ bloed en was trouw aan Koningin en Nederland. Ik leerde bridgen van Kaihatu en kreeg mijn opdrachten tussen het kaarten door. Ons gezin verhuisde naar de wijk Tanahtingi omdat wij de huur niet meer konden opbrengen toen mijn vaders pensioen niet meer werd betaald. Ons nieuwe huis was pal naast de Japanse kazerne. Het was daar een komen en gaan van Japanse troepentransporten. Ik hield de chauffeurs in de gaten vanuit een Waringinboom waar ik inklom. Als ik hen in goed Maleis aansprak dan kreeg ik soms informatie of de kust veilig was: ‘Sinjo (jongen), we gaan morgen die richting op!’ ‘s Avonds brachten leden van de verzetsgroep Kaihatu in donkerblauwe Luchtbeschermingsdienst-pakken de wapens van achter de Willem III-school via sluip routes in tassen op de fiets naar ons huis. Mijn drie jaar oudere zus Catharina en ik maakten de handgranaten, bajonetten en revolvers schoon en hielden de wapens schietklaar voor als de bevrijders zouden komen. We reinigden de wapens en vetten ze in, wikkelden ze in doeken en verstopten ze onder ons bed in een laag oude kleren. Niet ver van de kazerne was een gecamoufleerde Japanse benzineopslagplaats voor vliegtuigen. Op het nabijgelegen voormalige KNIL-vliegveld Tjililitan zagen we dagelijks Japanse vliegtuigen landen en opstijgen en we vroegen ons af of we de benzinevaten in de fik moesten steken. Maar zover is het nooit gekomen, want intussen werd ik om een andere reden gevangen genomen.’

‘Alle Indische jongens uit onze buurt werden opgepakt en naar de Glodok-gevangenis gebracht. Glodok was een oude door Hollanders afgekeurde gevangenis, die de Japanners in gebruik namen. Bij het betreden van het kamp moest ik mijn koffer achterlaten en mijn horloge inleveren, want ze waren bang dat je de bewakers ermee zou omkopen. Je haar werd afgeschoren met een tondeuse. Ik zat met acht jongens uit onze stadswijk in een cel en we sliepen op het beton. Er waren ook cellen voor jongens uit Cheribon, Bogor, Tegal en Bandoeng. Het krioelde er van de wandluizen, die voortdurend over je heen kropen en je beten. Per dag werden we twee keer door de bewakers geteld. We moesten werken in de binnen- of de buitentuin en kregen nauwelijks te eten, alleen wat sagopap of een handje rijst met kangkoeng (slootplanten). Dan verslappen je spieren en wordt het op je hurken zitten erg zwaar. Binnen drie weken viel de eerste hongerdode. Het was afschuwelijk om je medegevangenen te zien verhongeren of gestraft te zien worden. Als je geluk had mocht je werken in de binnentuin met driehonderd pisangbomen. Je kon dan ongemerkt soms onrijpe bananen opeten. In die zeven gruwelijke maanden verloren we zeventig man.’

‘We kregen dagelijks vreemde corvee-opdrachten. Zo moesten we met een patjol (schoffel) een anderhalve meter diepe vijver graven. Maar omdat we vlakbij zee zaten, stond het grondwater tot boven onze enkels. Dit was een bron van bacteriën van besmettelijke kampziekten als dysenterie. Ik had malaria, tyfus en hongeroedeem. De cipiers brachten me ernstig ziek naar het Tjipinang-gevangenisziekenhuis, waar velen van ons al waren gestorven. Op een boomblad moest ik mijn ontlasting tonen aan de kamparts, die zei dat het slijm erin duidde op dysenterie. De Japanners hielden alle medicijnen voor zichzelf, dus was het daar wachten op je dood. Op een dag herkende ik er een Glodok-cipier, die zei: “Tuan Bob, u ziet er slecht uit!” De volgende dag gaf hij me een guaveboomblad, djamboe kloetoek, dat diende als medicijn tegen dysenterie. “Je moet het blad fijnkauwen en inslikken.” Dankzij dit wondermiddel genas ik snel zodat ik terugkeerde naar Glodok, waar iedereen versteld stond van mijn herstel.’

‘In die laatste maanden van de oorlog moesten we uren lang in de brandende zon touwdraaien en garen spinnen. Op een dag werden we beschoten door een Amerikaans gevechtsvliegtuig. Wij schuilden met zijn allen in de galerij langs de binnenplaats. Ondanks deze beschieting gaf dit Amerikaanse vliegtuig ons een sprankje hoop.

Van den Eeckhout is twee keer in Glodok geweest om ons over te halen toch de pro-Japan verklaring te tekenen. Eerst in maart 1945 en daarna in augustus vlak voor de capitulatie van Japan. Hoewel je zoveel bijna dode jongens zag lopen, zo vermagerd waren we, bleef ik weigeren - het ging om het principe! De laatste drie weken in Glodok was mijn corvee in de tomatentuin mijn redding. Als je betrapt werd op stelen, dan liet de Jap je 50 tomaten in één keer eten.

‘De Japanse tijd was veiliger dan de Bersiap, de gewelddadige tijd direct na de bevrijding waarin Indonesische jongeren het op Hollanders en Indo-Europeanen hadden gemunt. De Indonesische vrijheidsstrijders konden je elk moment doodsteken of bedreigen met hun beruchte bamboe roentjings (spiezen). Gelukkig waren er ook goede Indonesiërs. Zo tipten Javaanse buren mij: “Ga met je twee zussen naar het 10e Bataljon kamp, daar ben je veilig!” Maar het was lastig te voorspellen wie je vriend of vijand was. Er zijn toen veel Hollanders en Indo-Europeanen op wrede wijze vermoord. Ik heb erg veel geluk gehad, dat ik de gevaarlijke weg naar dit 10e Bat-opvangkamp met mijn twee zussen heb overleefd. In het opvangkamp leerde ik mijn vrouw kennen.

‘Pas na de oorlog hoorde ik dat mijn vader in het Bangkong-kamp is overleden. Op mijn zestiende heb ik mijn vader in Tjideng voor het laatst gezien en geen afscheid van hem kunnen nemen. Tot op de dag van vandaag grijpt dit me aan. Hij ligt op het ereveld Kalibanteng in Semarang.

Interview: Ellen Lock, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak maart 2018