In 1943 werd Dick Brune met zijn moeder en zus naar het Japanse vrouwenkamp Kampili gebracht, waar een vreselijke tijd aanbrak. Dagelijks werden ze door de Japanse soldaten gedwongen in de brandende zon op het land te werken. Al gauw raakten alle gevangenen ernstig ondervoed, waardoor men minder weerstand had tegen besmettelijke ziekten. Alsof de uitputting en ziekten nog niet genoeg waren, werd het kamp meerdere malen gebombardeerd door de geallieerden. Dick (nu 88) herinnert zich de gevangenschap in de Japanse kampen Malino en Kampili nog glashelder.

‘Mijn vader was leraar economie en staatshuishoudkunde, maar werd later achtereenvolgens burgemeester van Ambon, Menado en in 1936 van Makassar. Mijn zus Jenny is geboren op 30 december 1925 en op 4 juni 1929 ben ik in Soerabaja geboren.

‘Na de capitulatie werd mijn vader geïnterneerd en hij is naar het mannenkamp in Paré Paré gebracht, maar dat was ons niet bekend. Andere vrouwen kregen soms een kort briefje van hun gevangen mannen en daarom dacht mijn moeder dat hij was vermoord. De Japanners maakten al snel een kamp van het bergdorp Malino. Bij de invasie vreesde mijn moeder dat ze mij als volwassen man zouden zien omdat ik erg lang was en mij zouden doden. Ze zei: “Ga maar in bed liggen en doe net of je ziek bent.” Toen een Japanner onze woning binnenstormde, sloeg mijn moeder drie keer op haar buik en wees naar mij. Deze truc slaagde gelukkig, want de Japanner maakte meteen rechtsomkeert en ik kon bij mijn moeder en zus blijven. We hadden nog alle vrijheid in kamp Malino, we hoefden niet naar school, mochten buitenspelen en op de pasar boodschappen doen.’

‘In mei 1943 werden we door Japanse soldaten in vrachtwagens naar het vrouwenkamp Kampili in Zuid-Celebes gebracht, ongeveer 20 kilometer ten zuidoosten van Makassar. Het was een tbc-sanatorium geweest en was met prikkeldraad omheind. Japanse bewakers liepen er voortdurend omheen. Er was een bewaakte toegangsbrug over een rivier naar het kamp en een poort. Er stonden twaalf loodsen voor de Malino-gevangenen en een tiental huisjes, vroegere personeelswoningen, waarin wat later ook de Ambon-gevangenen werden geplaatst. In iedere loods zaten ongeveer honderd gevangenen. We sliepen in stapelbedden. Je bezat niets meer dan alleen een paar kledingstukken, je bestek, bord en mok. In het eerste stenen huis woonde de kampcommandant en in het tweede huis woonden de kamparts, de dominee en de pastoor.

‘We kregen elke dag slechts een kommetje rijst met groentesap. Elke ochtend om 7 uur was er een appèl. We moesten buigen voor de Japanse vlag en werden in rijen geteld. Daarna moest ik met de jongensploeg in de brandende zon het droge land buiten het kamp bewerken, patjollen heette dat. Omdat we nooit genoeg te drinken kregen, droogde ik uit en probeerde ik terug in het kamp zoveel mogelijk water te drinken. Vanwege het harde werken en de ondervoeding was ik vatbaarder voor dysenterie, malaria en hepatitis. Toen ik geel zag van de hepatitis hoefde ik een korte tijd niet te werken, dat was een zegen.

Als je ook maar iets verkeerd deed of niet diep genoeg boog, werd je hard met een stok op je billen geslagen, soms zo erg dat je een paar weken niet meer kon zitten. Omdat ik eens na een bombardement te laat terugkeerde, pakte een Japanse commandant mij aan mijn haren vast en trok een vlijmscherp mes uit zijn gordel. Om mij schrik aan te jagen dreigde hij me te onthoofden, maar sloeg tot mijn verrassing alleen een stuk haar bij me af. Het eerste wat ik dacht was: ‘Ik ben er nog!’

‘Je kreeg geen informatie en miste je vrijheid en privacy. De laatste maanden werd iedereen steeds depressiever. Om dit tegen te gaan liet de kampcommandant zelfs sportwedstrijden organiseren en gaf een order om een uitvoering te geven. Mijn zusje raakte in een toxische psychose na een verwonding en werd alleen opgesloten in een bamboe cel. Als we haar konden bezoeken, was het moeilijk om contact te krijgen, want ze zat vaak in haar eigen wereld. Mijn moeder raakte helemaal uitgeput van ellende. Zij deelde haar eten met ons, waardoor ze zelf nauwelijks voeding binnenkreeg. De vrouwen mochten eens een brief aan hun mannen in Paré Paré schrijven, maar mijn moeder dacht dat mijn vader was onthoofd. Toen kreeg ze een briefje van hem: “Waarom schreef je niet!” We waren heel blij met dit levensteken. Mijn moeder werd uiteindelijk zo zwak dat ze naar het ziekenhuis Stella Maris in Makassar is overgebracht. We vreesden dat zij zou sterven.’

‘In het laatste half jaar van onze gevangenschap werd kamp Kampili herhaaldelijk gebombardeerd door geallieerde bommenwerpers. Nadat ze een rondje boven het kamp hadden gevlogen, kwamen ze even later terug om hun brandbommen te gooien. Die angst voor het onvermijdelijk naderende bombardement vergeet ik nooit meer. Je weet dat de aanval komt en je kunt niet weg.

Ik lag bij een hoopje kleren van ons, maar een vriend die naast me schuilde wilde weg en trok me mee. Even later viel een bom precies op het hoopje kleding. Op 17 juli 1945 moesten we verhuizen naar een noodkamp, het zogenoemde Boskamp. Dat was heel primitief, zonder drinkwater en latrines, waardoor de vrouwen veel water moesten sjouwen. In dit kamp liepen verwilderde honden uit de kampongs. Drie personen zijn gebeten en overleden aan hondsdolheid. De Japanse kampcommandant heeft op een dag alle pisangbomen omgehakt, waarschijnlijk na het bericht over de bom op Nagasaki, waar zijn familie woonde. Half augustus 1945 werden we bijeengeroepen door de kampcommandant die zei dat de oorlog voorbij was, maar dat we voor onze veiligheid in het kamp moesten blijven.’

‘Ook in het mannenkamp Paré Paré kreeg men dit te horen, maar mijn vader, als voormalig burgemeester van Makassar, eiste vrachtwagens om naar zijn stad terug te keren en kreeg deze aangeleverd. Hij bracht de Japanse kampbewakers in krijgsgevangenschap en liet de vrouwen naar huis terugkeren. Op een rijdende vrachtauto ging ik even rechtop staan om te zien waar we waren. Opeens werd ik achterover getrokken door een kampgenoot, want er was ijzerdraad over de weg gespannen, dat me mijn kop had kunnen kosten. De Britse autoriteiten waren het niet eens met mijn vaders beleid. Zij dwongen hem via de Nederlandse regering per direct te vertrekken met zijn gezin.

Vanuit Biak zijn we toen met nog wat Nederlanders per C47-vliegtuig naar Australië vertrokken, maar door noodweer boven Nieuw-Guinea viel een motor uit. De piloot maakte een noodlanding in Noord-Australië in een moeras vol krokodillen. Iedereen raakte in paniek. Gelukkig kon de piloot nog radiocontact maken met hulpverleners in de omgeving.

‘Met een vrachtschip is ons gezin in mei 1946 in Nederland aangekomen. Mijn ouders gingen in De Bilt wonen en mijn vader is daar uiteindelijk 12 jaar wethouder geweest. Mijn zus werd later medisch analiste bij het bureau voor tbc-bestrijding in Utrecht. Om mijn schoolachterstand in te lopen, deed ik de HBS-B in twee jaar. Daarna studeerde ik medicijnen in Utrecht en haalde mijn artsexamen in februari 1956. Omdat de huisartsenpraktijk me bitter tegenviel, specialiseerde ik me tot cardioloog. In 1954 ben ik getrouwd en we kregen zes kinderen.

Het zijn dierbare vrienden geworden, die ik jaarlijks zie op de Kampili-kampreünie. We leerden in het kamp goed observeren, want “je kunt geen mens vertrouwen.”  We hebben allemaal een enorme existentiedrang, denken vooruit en willen overleven. Ook hebben we een enorme zorgdrift voor onze dierbaren en dat is niet verkeerd voor de mensen in onze omgeving.’

Interview: Ellen Lock, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak december 2017.