Het kan mij soms niet lang genoeg duren, die stilte. Die indrukwekkende twee minuten lijken altijd te kort en zijn een verademing. Even weg van het geschreeuw, de meningencarrousel, intimiderende woorden. Terug bij jezelf, je eigen gedachten, je eigen geweten. Stilte is mooi, maar zwijgen kan ook een last zijn. Mijn moeder hield niet van stilte, dat was voor mij en mijn zusjes een geluk. Ze heeft nooit gezwegen over de oorlog, de onderduik, de angst, de idiotie, de vreugde en het verdriet na de bevrijding. Tweeënhalf jaar had ze ondergedoken gezeten en amper geluid mogen maken. Een meisje in de bloei van haar leven dat er niet meer mocht zijn. Ze was zeventien jaar oud toen de Tweede Wereldoorlog begon. Een Joods meisje in Amsterdam, een meisje met levenshonger. Toen ik op die leeftijd het huis uitging om te genieten van nog meer vrijheid, werd die van haar juist steeds meer ingeperkt.

Steeds meer plekken waar het haar verboden werd te komen, haar wereld werd steeds kleiner. Ik probeer het me voor te stellen. Kijk naar foto’s uit die tijd. Een vol strand in Zandvoort op een zonnige zomerdag in 1941. Genomen vanaf het duin en naast de trap richting strand een groot bord: ‘Voor Joden Verboden’. Iedereen op dat volle strand was erlangs gekomen. Wat hebben ze gedacht, hebben ze het gezien, weggekeken? En vaak denk ik dan: ‘Wat zou ik doen? Zo’n bord dat een groep landgenoten wegzet. Mensen terugbrengt tot één deeltje van wie ze zijn, hun kleur, religie, afkomst. Went zoiets? Zou ik wegkijken?’

Mijn oma en opa doken onder bij mensen die niet onverschillig waren, niet wegkeken toen de borden ‘Voor Joden Verboden’ verschenen en die toen het er echt op aankwam moedige keuzes durfden maken. Een jong gezin, Jaap en Ans de Haan en hun dochtertje Thea. Het was voor hen zo vanzelfsprekend om te kiezen voor een groter belang dan dat van henzelf. Een keuze met gevaar voor eigen leven. Jaap werkte ook op de drukkerij van de verzetskrant Trouw. Die werd verraden. Jaap werd met andere medewerkers opgepakt en kort daarna gefusilleerd. Aan hem denk ik en niet alleen vandaag. Hij en Ans zijn voor mij voorbeelden. Thea moest opgroeien zonder vader. Mijn grootouders en ook mijn moeder overleefden dankzij mensen als Jaap. Ik besta dankzij mensen als Jaap de Haan. Dat verplicht.

Herdenken is niet passief, alleen maar bezig zijn met wat er is gebeurd. Het gaat voor mij om de verbinding die je maakt met nu, met de toekomst. Wat doe je met de onverdraagzaamheid van nu, in je eigen land, je eigen buurt. Mijn moeder werd Joods door de oorlog. Ze werd ineens teruggebracht tot dat ene facet van de veelzijdige diamant die zij was, die ieder mens is. Ieder mens, ieder kind, heeft een naam, een gezicht, een eigen geschiedenis, een eigen verhaal. Maar hoe makkelijk brengen we zelf nog altijd mensen terug tot één deel van hun verhaal. Het is heel mooi één dag per jaar twee minuten te herdenken, maar eigenlijk zouden dit soort vragen ons elke dag bezig moeten houden. Wat kunnen we leren van de geschiedenis, hoe doen we het zelf? Daar sta ik bij stil en niet alleen op 4 mei.