Oud-journalist Flip Frenkel (90) vertelt: ‘Sinds de verordening een ster te dragen in de Tweede Wereldoorlog en alles wat daarna volgde, weet ik dat de uitsluiting van een groep mensen iedere dag opnieuw kan beginnen! Van de ene op de ander dag kan het zomaar ineens gebeuren dat je wordt geïsoleerd van de samenleving.’

Frenkel wil met dit interview de lezers met name waarschuwen voor de gevaren van minachtende taal en denkwijzen over mensen die anders zijn qua afkomst, geaardheid of religie. ‘Onderschat de kracht van het woord niet, want het toestaan van steeds terugkerende minachtende woorden, spreekkoren tijdens sportwedstrijden en flauwe grappen over mensen met een andere achtergrond leiden uiteindelijk tot het toelaten van steeds groter wangedrag. Uiteindelijk leidde dit in de oorlog tot het wegkijken van alles wat deze minderheden door de nazi’s werd aangedaan. Wij hebben als familie zelf ervaren hoe snel deze neerwaartse spiraal kan gaan en tot welke hel dit heeft geleid.’

‘Mijn ouders leerden elkaar in Utrecht kennen op een studentenfeest. Na hun studies medicijnen en tandheelkunde trouwden ze en gingen ze wonen aan de Eendrachtsweg 7 in Rotterdam. Op de begane grond was vaders huisartspraktijk en op de eerste etage moeders tandartspraktijk. Ze kregen negen kinderen, vier zonen en vijf dochters. Op 8 mei 1932 werd ik hier geboren. Als zevende kind hoorde ik bij de kleintjes, die werden grootgebracht door de kinderjuf. Hoewel mijn ouders allebei Joods waren, hebben ze ons niet religieus opgevoed. We vierden alleen Pesach met matzes en Joods Nieuwjaar met appeltjes en honing. Verder was ik me er niet van bewust Joods te zijn, want in ons huis was er bijvoorbeeld geen enkel voorwerp dat aan de joodse religie deed denken.’

‘In de vroege ochtend van 10 mei 1940 werd Nederland aangevallen door de Duitsers. Ik was net acht jaar geworden en zat in de derde klas van de lagere school. Tijdens de eerste bombardementen op Rotterdam waren de branden heel dichtbij ons huis in het stadscentrum, daarom zijn we gevlucht in vaders auto naar goede vrienden aan het Mathenesserplein zo’n 3 kilometer verderop. Daar stond ik met mijn broers te kijken naar de massale intocht van Duitse tanks en vrachtwagens met daarachter de soldaten, die richting Schiedam marcheerden. Na de overgave gingen we naar ons ongehavende huis terug. Veel cliënten van mijn ouders hadden de bombardementen niet overleefd. Eind 1940 werd onze woning onteigend en in beslag genomen door Duitsers. Noodgedwongen verhuisden we naar de Beukelsdijk 176.’

‘In mei 1942 werd mijn vader als eerste van ons gezin verplicht een gele ster op zijn jas te dragen. Diezelfde week bevestigde de naaister de sterren op al onze jassen en kleding. Toen pas drong het besef tot mij door dat ik Joods was en wat dit voor ons betekende, want Joden mochten niet meer omgaan met niet-Joden. Opeens bleek dat ik één Joods vriendje had waar ik nog mee kon spelen en steppen. Al mijn beste vrienden zag ik niet meer en dat kon ik niet begrijpen. Dit was een afschuwelijke ervaring voor mij. Ik mocht niet meer naar school. Het was onmogelijk om als gezin met negen kinderen onder te duiken. Mijn oudste broer Hans werd ontslagen uit zijn functie bij de Amsterdamse Bank. In 1942 ging hij onder meer als koerier werken voor de Joodse Raad in Amsterdam en het Duitse doorgangskamp Westerbork.

Mijn broer Jacques studeerde rechten in Leiden en is ondergedoken, wij wisten niet waar. Mijn ouders hebben ons ingeprent om te zeggen dat hij naar het Oosten was weggevoerd. En mijn zus, Ina, die in het Joodse ziekenhuis in Rotterdam werkte, werd met alle patiënten en het hele personeel opgehaald en naar Westerbork gebracht.’

‘Mijn vader had ons gezin, toen de mogelijkheid er was, aangemeld op een lijst van een Amerikaans-Joodse organisatie - The American Jewish Joint Distribution Committee - om naar Zwitserland te gaan. Deze organisatie lukte het om 1.200 Joden te redden via uitwisseling. De Zwitserse bondspresident Eduard von Steiger vreesde met het oog op het naderende einde van de oorlog, dat hij berecht zou worden vanwege zijn weigering om Joodse vluchtelingen uit Frankrijk in zijn land op te nemen. Daarom stond hij nu op 5 februari 1945 wel toe dat op het Zwitserse grondgebied een uitwisseling mogelijk was waarbij 430 Nederlandse Joden - inclusief ons gezin - waren betrokken. Zo werden wij gered uit de handen van de nazi’s. In Zwitserland werd onze familie opgesplitst. Na de eerste opvang in diverse locaties kwam ik uiteindelijk in Glion, waar ik in het Nederlandse Prinses Beatrix Lyceum-Internaat werd geplaatst. Met mij zaten er zestig kinderen uit Theresienstadt. Mijn schoolgenoten waren kinderen van gepensioneerde Nederlanders, Engelandvaarders, vluchtelingen of van Joodse afkomst. Mijn ouders, broers en zussen verbleven in andere opvangcentra in Zwitserland. Eenmaal bevrijd in Zwitserland hoorden wij dat mijn broer Jacques in Nederland gelukkig nog in leven was.’

‘In augustus 1945 werden we als gezin met de trein via Bazel gerepatrieerd naar Nederland. We kwamen aan in een grote hal van Philips in Eindhoven, maar dat was net een kamp zonder Duitse bewaking. De aankomst in Nederland was voor ons een grote anticlimax, want we moesten hier weer in lange rijen staan om te worden geregistreerd. Daarna konden we eindelijk naar Rotterdam, waar we in een gerepatrieerdenopvang op de Heemraadssingel verbleven. Na enige weken kregen we een huis van een NSB’er in de Graaf Florisstraat toegewezen. Het lukte mijn ouders met veel moeite om hun praktijken weer op te bouwen. Mijn moeder werd schooltandarts en mijn vader was naast zijn huisartspraktijk nog sportarts bij voetbal- en bokswedstrijden. Mijn broer Jacques had de hele oorlog ondergedoken gezeten in Den Haag. Op zijn onderduikadres leerde hij zijn toekomstige vrouw kennen. Na de oorlog ging hij als journalist bij de krant ‘De Nederlander‘ werken in Den Haag. Eindelijk was ons gezin weer compleet. Met een paar vrienden en vriendinnen uit Glion in Zwitserland onderhield ik nog een aantal jaar contact.’

‘Na slechts vier jaar lagere school kwam ik in de tweede klas van de hbs. Helaas kon ik de lessen niet goed volgen. In september 1946 ging ik naar het Montessori Lyceum, bleef nog een keer zitten in de 5e klas en op mijn twintigste behaalde ik mijn gymnasium-A. Daarna moest ik meteen in militaire dienst. Vreemd en wrang genoeg moest ik mijn landmachtopleiding volgen in het voormalige kamp Vught! Na mijn diensttijd ging ik rechten studeren in Leiden. Om bij te verdienen, ging ik als journalist aan de slag bij het Rotterdamsch Nieuwsblad. Dit werk nam al gauw al mijn tijd in beslag en ik gaf mijn studie op. Tijdens een studentenfeest leerde ik mijn toekomstige vrouw Agnes kennen. Ze was niet-Joods en toen zeventien jaar oud. Agnes en ik trouwden in 1960 en we kregen twee dochters. Met een collega van het Rotterdamsch Nieuwsblad heb ik alle kampen waarin ik had gezeten nog eens bezocht voor een reportage. Ik bleek me toch ook veel niet meer te herinneren, met name over Theresienstadt. In de jaren ‘60 en ‘70 werkte ik voor de NRC en de Haagse Courant, daarna als voorlichter bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Na mijn pensionering heb ik nog vele jaren als freelancer gewerkt.’