‘Tante Zus nam mij mee ‘uit logeren’ met de trein naar het dorp Ter Apel op het Groningse platteland, vlak bij de Duitse grens. Ik mocht een koffertje meenemen met wat kleding, een pop en het voor mijn verjaardag gekregen sprookjesboek van Grimm. Ik had Montessori kleuteronderwijs gekregen en daardoor kon ik als zesjarige al lezen. We zaten in een volle coupé. Opeens vroeg ik: “Tante Zus, we zijn nu buitenshuis en ik heb geen ster op mijn jas, maar dat mag toch helemaal niet?” Er viel een doodse stilte in onze coupé, want dat was inderdaad verboden voor Joden. Je kon zo door Duitsers worden opgepakt en naar kamp Westerbork worden gestuurd. Tante Zus zei toen heel kalm tegen mij: “We zijn er en gaan zo uitstappen!” Op het perron waarschuwde ze me: “Les één van de onderduik: Nooit meer over je ster praten, dan weten mensen dat je Joods bent en dan schieten de Duitsers je dood!” Voor het eerst in mijn leven besefte ik dat ik gevaar liep.’

‘Tante Zus heeft me naar twaalf verschillende adressen gebracht. Ze gaf me steeds nieuwe instructies. Ze bleekte met chloor mijn donkere krullen die te veel opvielen. Dat spul prikte zo vreselijk in mijn ogen. Ze bracht me vaak weg achter op haar fiets. Onder haar snelbinders zat haar schilderskist, dan een kussentje en daarbovenop zat ik.

Op het eerste onderduikadres ging het al mis. Op het dorpspleinbankje las ik uit mijn sprookjesboek voor aan kinderen. Binnen een week wist het hele dorp dat er een zesjarig donkerharig meisje aan het voorlezen was. Dat kon maar één ding betekenen en niet iedereen in het dorp was te vertrouwen. Tante Zus werd gebeld en kwam me ophalen. Op weg naar het volgende adres kreeg ik les twee: “Hanneke, wil je niet meer zomaar voorlezen, want een zesjarige die al kan lezen, valt teveel op en dat is te gevaarlijk!”

Onderweg moest ik een nieuw verhaal instuderen en het oude vergeten, want ik mocht me nooit vergissen. Daarom herinner ik me alleen het eerste en het laatste adres nog. Ze zei: “Niet je mond voorbijpraten, want anders schieten ze ook de mensen dood bij wie je mag logeren.” Mijn voornaam bleef Hanneke, maar mijn achternaam varieerde steeds: Lankhorst, Lankhuizen, Langedam, enzovoorts.’

‘Tante Zus werkte in Zuid-Nederland nauw samen in het verzet met Pater Theo Verhoeven. Hij regelde veel betrouwbare adressen op het platteland. In mei 1944 bracht tante Zus mij in de Peel in het plaatsje Eerde bij tante Joske en oom Jan Jansen. Tante Joske wilde eigenlijk geen onderduikkind, omdat ze twee opeenvolgende miskramen had gehad en juist alweer enige tijd in verwachting was. Pater Verhoeven zei: “Als je dit Joodse meisje in huis neemt, zal ik voor je bidden dat het nu wel goed gaat.” Kort daarop werd Regientje geboren. Op dit laatste adres werd mijn haar niet gebleekt, want ik was nu ‘Hanneke uit Soerabaja’ die haar ouders had verloren tijdens het bombardement op Rotterdam. Daar mocht ik weer buitenspelen met mijn schoolvriendin Joes. Tot mijn grote verrassing gaf ze mij een van haar poppen! Mijn eigen pop en sprookjesboek was ik bij een van de overhaaste verhuizingen kwijtgeraakt.

Voordat ik naar Eerde ging, moest ik wel katholiek worden om daar naar school te kunnen gaan. De tweede vraag uit de catechismus is: ‘Wie moeten wij beminnen?’ Het antwoord is: ‘Wij moeten iedereen beminnen, maar ik vulde dat aan met: ‘Behalve de moffen!’ Gelukkig lachte pater Theo erom en ik ben dus onder dispensatie gedoopt. Op 4 augustus 1944 kwam tante Zus langs met een jurkje en een haarstrik voor mij in de dubbele bodem van haar schilderskist. Voor moeders verjaardag op 12 augustus 1944 mocht ik haar een brief schrijven. Ik kon geen namen noemen, want de brief zou in verkeerde handen kunnen vallen, dus ik beschreef hoe fijn het er was. Onderaan zette ik als groet: ‘Houdoe van Hanneke’. De netjes bovenaan geschreven plaatsnaam en datum knipte tante Zus er meteen af, want dat alles moest geheim blijven. Ze vergat echter dat de groet ‘Houdoe’ alleen in de Peel in het oosten van Noord-Brabant werd gebruikt. Tante Zus bezorgde mijn brief met mijn foto op moeders onderduikadres in Limburg. Ze zweeg over ieders onderduikadres, want het was nog steeds oorlog.’

‘Op zondagmiddag 17 september 1944 begon de Slag om Arnhem, als onderdeel van ‘Operation Market Garden’. Er kwamen honderden geallieerde parachutisten naar beneden om Zuid-Nederland te bevrijden. Het doel was om de bruggen over de Maas, Waal en Rijn in handen te krijgen zodat daarna de geallieerde grondtroepen snel naar Duitsland konden doorrijden. Van een Amerikaanse soldaat kreeg ik een stuk chocola toegeworpen en mijn vriendin kreeg een pakje kauwgum. Velen dachten dat we bevrijd waren en ik ook. Iedereen begon al feest te vieren. Opeens stopte de muziek en een Amerikaanse kolonel zei dat de Duitsers eraan kwamen. Zondagavond begonnen de Duitsers fel terug te vechten. We gingen die nacht in de kelder slapen.

De volgende dag vluchtten we naar Veghel. Ik zat op de fiets bij Tante Joske, achterstevoren op de bagagedrager zodat ik de kinderwagen met Regientje kon vasthouden. Oom Jan bleef achter om het huis te bewaken. Heel Eerde vluchtte naar Veghel, waar wij bij tante Marie en oom Harrie Fassbinder konden slapen. We zagen de stoet Amerikaanse legervoertuigen van de 101e Airborne Division die via de brug over het kanaal in Veghel reden. Ze hadden weliswaar die brug over de Zuid-Willemsvaart veroverd, maar verder werd er nog steeds fel gevochten tegen de Duitsers. Die weg tussen Eindhoven en Nijmegen, toen al een corridor door vijandelijk gebied, wordt nog steeds ‘Hell’s Highway’ genoemd, omdat er zo hard gevochten is.’

‘Een bom ontplofte dicht bij ons. Tante Joske kookte melk in de keuken voor Regientje. Naast haar werd een Amerikaan neergeschoten door een Duitser. Wij zaten in de schuilkelder onder de keuken. Een andere Amerikaan verstopte zich bij ons in de kelder onder de trap. Nog nooit heb ik zo fanatiek Weesgegroetjes gebeden. Ik zat bij tante Marie op schoot en Regientje bij tante Joske. Boven hoorden we kogels afvuren en granaten ontploffen. Alles trilde en er viel gruis van het plafond naar beneden. Voor het huis lagen Duitsers en achter het huis Amerikanen. We waren muisstil. Niet lang daarna hoorden we vele voetstappen van laarzen, dus Duitsers. Opeens zwaaide de deur open. Bovenaan de keldertrap stond een Duitse soldaat met een handgranaat in zijn hand. Hij schreeuwde: “Sind hier Tommies (Engelse soldaten)? Nu zeggen, anders gooi ik deze handgranaat naar binnen!” Uit zijn zicht, onder de keldertrap vlak naast ons, trilde de Amerikaan van angst. Tante Joske kneep Regientje die hard begon te huilen en ze gaf mij een seintje om dat ook te doen. Ik zette het op een brullen. Oom Harrie riep terug: “Nur Kinder!” ofwel: “Alleen kinderen!” Daarna gooide de Duitser de deur weer dicht. Achteraf is het een wonder dat we dit overleefd hebben!’

‘Lang voor de Oslo-akkoorden een definitieve vorm kregen zaten de PvdA-politicus Ed van Thijn als voorzitter en ik als secretaris in de Nederlandse tak van het Internationale Centrum voor Vrede in het Midden-Oosten. Ed en ik waren beiden onderduikkind, hij had op achttien adressen gezeten, ik op twaalf. Zonder daarover ooit te praten waren we beiden bezield met de gedachte: ‘We zijn overlevenden, wat doen wij met dat geschenk? ’Vanuit mijn lidmaatschap van de Liberaal Joodse Gemeente in Den Haag ben ik actief in het informele landelijke ‘Overleg Joden, Christenen en Moslims’. Juist nu vanwege de oorlog in Israël ook hier in Nederland antisemitisme en islamofobie opnieuw zo fel de kop opsteken, proberen we bruggen te slaan tussen andersgelovigen. Daarom ga ik ook steeds weer mijn onderduikverhaal vertellen op allerlei scholen in Den Haag. Ze mogen mij alles vragen. Waar ik kan, probeer ik jongeren met diverse achtergronden meer wederzijds begrip te laten krijgen. Ik ben gered dankzij Ru Paré, dus ik wil iets terugdoen voor de wereld!’

Interview: Ellen Lock, December-editie 2023, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak.

Op de website www.hannekelief.nl kunt u het boek ‘Hannekelief’ bestellen met het verhaal van Hanneke Gelderblom-Lankhout, geschreven door André van der Linden.