‘Op 28 februari 1944, werd ik naar de Sicherheitsdienst (SD), de Duitse inlichtingendienst, in de Paradijslaan gebracht. Twee beruchte nazi’s, SD-hoofd Weber en SS-Hauptscharführer Frohnapfel verhoorden mij en hebben me vreselijk mishandeld. Ze dachten dat ik de sabotage in groepsverband had gedaan en wilden namen weten. Frohnapfel pakte zijn pistool en sloeg daarmee mijn gezicht en bril kapot, opdat ik namen zou noemen. Ik had het echter allemaal alleen gedaan. Een goede agent was naar mijn moeders vriendin, de verzetsvrouw en gemeentearts Klinkhamer, gefietst met mijn kapotte bril. Zij kwam me na een aantal dagen opzoeken en herkende me niet eens meer. Ze bracht een nieuwe bril en wat te eten mee.’

‘Op 10 maart 1944 werd ik met medegevangenen in een bewaakte treincoupé naar het kamp Amersfoort overgebracht. Vanaf station Amersfoort liepen we met 40 man onder politie- en SS-bewaking naar de ingang van het kamp aan de rand van een bos. Bij de kampregistratie schreef een blonde geüniformeerde jongedame ons in. Ze gaf me een stukje papier met een nummer en zei: “Niet verliezen, anders krijg je niet te vreten!” Twintig meter voor me was een hoog hek van prikkeldraad met een poort. De wachtpost liet ons binnen en commandeerde ons om door een lange kooi van prikkeldraad te lopen, de zogenaamde Rozentuin. Op de appèlplaats marcheerden honderden kale gevangenen op commando achter het prikkeldraad. Die magere gevangenen vroegen ons nieuwelingen door het hek om eten. We moesten onze eigen kleding en bezittingen op een toonbank leggen met het genummerde stukje papier. Snel douchen. Je haar werd eraf geschoren. Daarna kreeg ik mijn kampkleding met een rode driehoek op mijn borst als teken voor politieke gevangene. En klompen, een bakje, lepel en twee stroken katoen met mijn kampnummer 8436.’

‘Om geen besmettelijke ziekten in de ziekenbarak te krijgen, meldde ik me zo snel mogelijk genezen. Bij elk rondje marcheren keek ik tegen de keuken aan. Ik bonkte op de keukendeur en tot mijn schrik deed de wrede SS’er Kotälla open. Snel sprong ik in de houding en riep: “8436 meldt zich!” “Wat wil je?!” vroeg hij. Ik antwoordde: “Ik zoek werk.” Hij schreeuwde: “Vind je soms dat je niet genoeg te eten hebt!?” Bevend antwoordde ik: “Nee, thuis hebben we ook niet al te veel.” Hij schreef mijn nummer op in zijn notitieboekje. “Los! (Wegwezen)!”

’s Avonds in de barak werd mijn nummer afgeroepen: “8436! Morgenvroeg melden bij de keuken!” Zou ik 10, 20 of 25 stokslagen krijgen? Tot mijn verbazing bracht de kok mij naar de grote keukenkelder en zette me aan het sjouwwerk. Al gauw werd ik bevorderd tot keukenhulp. In grote ketels stampte ik groente fijn. Plotseling riep iemand achter mij: “Geef me dat grote mes eens!” Ik draaide me om en daar stond Kotälla. Stomverbaasd gaf ik hem het keukenmes. “Leg je vinger op tafel!” Met grote angst legde ik mijn linker wijsvinger op de werkbank. Kotälla hief het mes omhoog en deed twee keer alsof hij mijn vinger eraf zou hakken, maar bleef er vlak boven hangen. Voor de derde keer ging het mes in de lucht en ik trok mijn vinger net terug. Zijn mes bleef in de werkbank steken. IJzig kalm draaide hij zich om en liep met zijn herdershond de keuken uit. Iedere dag werd wel iemand vernederd, met stokken geslagen of in het kruis getrapt. Tijdens een training moesten we een uur over de grond kruipen. Opeens sprong er een bewaker op mijn rug, waardoor een paar wervels werden beschadigd.’

‘Op 1 mei 1944 werd ik overgebracht naar het Wolvenplein, de Duitse strafgevangenis in Utrecht. Bij het verlaten van kamp Amersfoort kreeg ik mijn eigen kleding en schoenen terug. Ik zou moeten voorkomen bij de rechtbank en vanwege de sabotage ter dood worden veroordeeld. Ik had de pech dat ik door een foute brandwacht was betrapt bij de sabotageacties. Ik moest bij de ‘Herr Oberinspektor’ Heyne komen. Hij pakte van een stapeltje mappen mijn dossier betreffende Philips en ging flink tegen me tekeer. Toen zag hij nog een map met mijn naam. Dit betrof de wapendiefstal van het vliegveld, waarvan ik valselijk werd beschuldigd. De vriend, die werkte bij vliegveld Eindhoven, bleek mij tijdens de martelingen bij zijn verhoor genoemd te hebben als opdrachtgever van zijn wapendiefstal. Heyne schreeuwde me toe: “Raus! (Eruit!) U bent al door de Gestapo ter dood veroordeeld!” Met de doodstraf in het vooruitzicht dacht ik alleen: ‘Hoe kan ik ontsnappen?’’

Wonder boven wonder vroeg een bewaker of ik extra eten wilde verdienen. Ik moest kokosmatten van de gangen uitkloppen. De bewaker deelde me daarna in bij het was-corvee. Ik moest lange rijen waszakken laden in een vrachtwagen buiten de gevangenis. Er gingen altijd drie bewakers mee. Ter voorbereiding van mijn vlucht maakte ik van draadjes uit mijn matras zelf veters. Op 13 mei 1944 waren er bij toeval maar twee bewakers. Ik had maar één kans om te ontsnappen! Precies toen de ene bewaker met de chauffeur praatte en de ander het zicht werd ontnomen door de laadklep van de vrachtwagen, rende ik er vliegensvlug vandoor. Ze schoten op mij en renden mij achterna. Gelukkig was ik hen te snel af, maar helaas was ik in Utrecht niet bekend. Uiteindelijk verstopte ik me in ‘Timmerfabriek Evers’. Bij toeval trof ik de eigenaar Evers aan, die bij het Utrechts verzet zat. Hij zei: “Ga jij maar even boven slapen!” Diezelfde avond nam hij me mee naar zijn huis. Zijn vrouw zorgde voor een warme maaltijd en een té zacht bed, zodat ik op de grond ging slapen.’

‘Meneer Evers bood me aan bij hem onder te duiken om aan te sterken. Ik had echter niets meer te verliezen en wilde bij het verzet. Zijn dochter regelde een treinkaartje voor me. Met mijn kale hoofd viel ik erg op in de trein. Iemand vroeg: “Kom je net uit de gevangenis?” Waarop ik meteen antwoordde: “Nee, we hebben last van ongedierte.” De Sicherheitsdienst zou natuurlijk mijn ouderlijk huis in gaten houden. Daarom ging ik direct naar moeders vriendin, de verzetsvrouw en gemeentearts Klinkhamer, die dicht bij het station Eindhoven woonde. Zij bracht me in contact met de heer Rien van Bruggen, de chemisch ingenieur van het Philips Laboratorium, en met zijn echtgenote Jo van Bruggen-van Moorsel, die secretaresse was bij dit Lab. In het Philips Laboratorium leerde ik kleine fosforbommen maken. Rien adviseerde me altijd een kaartje voor een station verder te kopen, bij onraad op je bestemming stap je dan snel weer in de trein. Hij liet een vals persoonsbewijs voor me maken met de naam ‘Jan Bakker’. Vervolgens bracht hij me in contact met de verzetsleider Bim van der Klei. Vanaf dat moment werkte ik voor de verzetsgroep Oisterwijk.

Rien bracht me naar een grote villa van de heer Jan Linthorst ofwel Oom Jan. Oom Jan lijmde mijn pasfoto op nieuwe valse papieren van ene ‘Cor Vriens’, een recent overleden jongeman, die iets ouder was dan ik. Daarna liet hij een verzetsman in het stadhuis diens overlijdensakte vernietigen. Als jongste, zestienjarig lid van de verzetsgroep deed ik even hard mee. Ik liet een Duitse trein bij Oisterwijk ontsporen. Bij de Spoordonkse watermolen bliezen we de brug op met de door Appie en mij buitgemaakte dynamietstaven. We gaven hulp aan Joodse landgenoten en onderduikers. We haalden wapendroppings op en brachten piloten weg.’

‘Ik kreeg een inzinking en werd doorverwezen naar een psychiater voor oorlogsgetroffenen, professor Bastiaans, in Oegstgeest. Onze gesprekken hebben mij erg geholpen. Zozeer dat ik samen met mijn verzetsvrienden een aantal zelfhulpgroepen voor lotgenoten heb opgericht in Brabant. Als ervaringsdeskundigen hebben we 32 jaar samen met drie psychiaters 140 lotgenoten bijgestaan. Ons doel was om getraumatiseerde strijders uit de oorlog weer wat meer licht te geven in hun bestaan. Niet iedereen uit onze groep hield het leven vol. Mijn goede vriend Appie Nijboer pleegde zelfmoord. Dat was een grote klap voor mij. Als ik aan de oorlog terugdenk, denk ik altijd aan die eerste ontmoeting met Appie in de ziekenbarak. Het vreselijke lot van onze medegevangene heeft ons gemotiveerd om ten strijde te trekken met de Engelsen en Limburg te bevrijden. We waren vrienden voor het leven en bleven elkaar en onze eenheid trouw tot in den dood.’

Interview: Ellen Lock, Juni-editie 2024, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak.