‘Graag wil ik mijn verhaal vertellen, omdat er over de oorlogsgeschiedenis van Indo-Europeanen maar weinig bekend is. De Japanse bezetter zette in Indië eerst de Europeanen gevangen, pas enige tijd later waren wij Indo’s ook aan de beurt,’ vertelt de 94-jarige Jean-Raoul Brunet de Rochebrune. Begin juli 1943 werd hij als Indo-Europese jongeman door de Japanners opgepakt en meegenomen naar de Lowokwaroe-gevangenis in Malang op Oost-Java. Twee weken later werd hij met vele andere Indo’s opgesloten in de Fort Van den Bosch-gevangenis in Ngawi. Daar moesten zij dwangarbeid verrichten onder barre omstandigheden.

‘Na twee weken werden we met negentig man in een gesloten veewagon naar de Fort Van den Bosch-gevangenis in Ngawi gebracht. Tijdens deze verschrikkelijke treintocht mochten we er niet uit. De stank van onze ontlasting, de kou ‘s nachts en de hitte overdag waren een zware beproeving. Fort Van den Bosch was een oud Nederlands verdedigingsfort uit 1845. Het lag in Oost-Java bij de samenvloeiing van de rivieren Solo en Madioen. Het was nu een burgerinterneringskamp voor ruim 1.500 mannen. Er was een Japanse kampcommandant met lokale en Koreaanse bewakers. Sommige gevangenen sliepen in het fort anderen in barakken op het gevangenisterrein. Het stikte er van de wandluizen en hun beten jeukten verschrikkelijk. Er was één klein waterstraaltje, waar je maar twee minuten onder mocht staan. Elke dag moesten we om vijf uur opstaan om te worden geteld. Daarna werkten we twaalf uur op het land naast het fort voor de Japanse voedselvoorziening. We kregen geen gereedschap en moesten met onze handen de grond bewerken. We verbouwden voornamelijk groenten en tamarinde, een tropische zure vrucht. Als we na een dag op het land in het fort terugkeerden, moesten we ons bij de ingang uitkleden en werden we secuur onderzocht op smokkelwaar. Zelf mochten we absoluut niets van deze oogst eten of meenemen in het fort, want dan werden we collectief gestraft. We moesten ons dan tegenover elkaar opstellen in twee lange rijen op een armlengte afstand en elkaar langdurig hard in het gezicht slaan. Als je dit niet hard genoeg deed, dan sloeg een Japanse bewaker je alsnog met zijn stok. Toch probeerde ik mijn honger te stillen door onopvallend te kauwen op groenteblaadjes. Dan kreeg ik toch wat vitaminen binnen.’

‘Op een ochtend liet een wrede bewaker ons langdurig gehurkt zitten om geteld te worden. Opeens kwam hij op mij af met zijn mes en begon mijn bovenlip te bewerken. Hij zou mijn snor wel even scheren, schreeuwde hij en lachte me hard uit. Op het moment dat ik gestraft werd, kon ik met mijn sterke geestkracht de pijn wegdenken. Ik dacht alleen nog: ‘Dan maar dood, dan ben ik van al die ellende af!’ Tot lang na de oorlog zat ik in mijn nachtmerries over dit gebeuren vaak rechtop in bed en schreeuwde van angst en pijn. We hadden allemaal een ontzettende overlevingsdrang. In deze gevangenis dacht ik vaak: ‘Komen we hier wel levend uit?’ Ik probeerde vooral te ontdekken hoe anderen zich wapenden tegen de honger. Mijn slapie en leeftijdgenoot, Louis Valkhof, bewonderde ik enorm, want hij deelde zijn porties rijst met mij, omdat ik zo ziek was van voortdurende diarree. Als we niet konden slapen van de honger en de jeuk van wandluizen, dan sprak ik met hem over de lekkerste gerechten. Wij waren als veertienjarigen de jongsten en de oudere mannen waren ons vaak te slim af met het bemachtigen van eten. Het meest inspirerend vond ik de twintig jaar oudere heer Wessels. Eens liep hij op een vogelnestje af en at alle kuikens in één keer levend op. Dat was fascinerend om te zien en weerzinwekkend tegelijk. “De mens heeft vlees nodig voor de spieren!”, leerde hij ons. Van de honger en de uitputting hadden we nauwelijks weerstand tegen de besmettelijke dysenterie. De kampcommandant gaf ons soms tabak om te pruimen of we rolden er sigaretten van. Dat roken leidde je enigszins af van de honger.’

‘Tegen het einde van de oorlog moesten we met onze handen kuilen graven van anderhalve meter bij zestig centimeter. Na een week graven leed ik aan ernstige amoebedysenterie, ik had hoge koorts en veel bloederige ontlasting. Ook mijn celgenoten crepeerden of bezweken van de pijn. Ze vroegen of ik met hen wilde bidden of hen wilde masseren tegen de pijn. Ik was hen zo aan het verzorgen, dat ik niet meer aan mijn eigen pijn dacht. Mijn moeder had gehoopt dat ik geestelijke zou worden en ze kreeg bijna gelijk. Op een gegeven moment zagen we een vliegtuig, zonder rode zon erop afgebeeld, boven het kamp. Het bleek een Amerikaans vliegtuig te zijn en het strooide iets naar beneden. Ik zag dat het pakketje gescheurd was en wilde kijken of het chocolade was. Toen gaf een jonge Javaanse bewaker me een enorme slag met zijn bamboe roentjing (bamboespeer) en hij schopte mij zo hard dat ik het pakket niet meer kon pakken. Twee dagen later ging onze Japanse kampcommandant op een verhoging midden op het veld staan en zei: “Wij hebben op 15 augustus 1945 gecapituleerd. Jullie zijn vrij om te gaan, maar in dit kamp zullen wij jullie beschermen tegen de Indonesische vrijheidsstrijders die het op jullie hebben gemunt.”’

‘Na de Japanse capitulatie kwamen er verplegers van het Internationale Rode Kruis om ons op te halen. Wij werden in een truck naar Station Ngawi gebracht en met de trein vervoerd naar Soerabaja. Daar werd ik om aan te sterken bij een familie opgevangen. Voor het eerst lag ik weer in een echt bed, wat een weelde! Ik was tot niets meer in staat. Een verpleegkundige waste me en vervolgens sliep ik twee dagen lang. Daarna hoorde ik via het Rode Kruis dat mijn moeder en broertje Etienne in het voormalige Japanse vrouwenkamp ‘De Wijk’ in Malang zaten. Zodra ik was aangesterkt, ben ik naar hen toegegaan. Het kamp werd bewaakt door Brits-Indische Gurkha’s tegen mogelijke aanvallen van vrijheidsstrijders. Mijn moeder had tijdens de oorlog en in het kamp ook de vrouw van haar halfbroer en haar halfzussen met hun kinderen opgevangen. Tussen al die familieleden trof ik mijn moeder, vader en mijn broertje Etienne aan. Het was een wonder dat we het allemaal hadden overleefd, maar er was geen omhelzing. Moeder was druk aan het koken voor ons en wij waren niet gewend onze emoties te tonen. Samen gingen wij naar ons eigen huis. De tweeling verscheen er ook. Louis was dwangarbeider aan de Birma-Spoorweg geweest en Emile aan de Pakan Baroe-Spoorweg. Iedereen was sterk veranderd door de oorlog, maar daar spraken we niet over.’

‘In december 1945 werden zo’n 700 Indo-Europese mannen en jongemannen uit Malang opnieuw opgepakt, omdat zij door de vrijheidsstrijders niet langer in Nederlands-Indië werden geduld als nakomelingen van de koloniale overheersers. Mijn vader, ik, moeders halfbroer en haar zwager werden door vrijheidsstrijders naar het republikeinse burgerkamp in de vrouwengevangenis Lowokwaroe in Malang gebracht. Op de binnenplaats werd een medegevangene aan een boom vastgebonden. Daarna werd hij door het hoofd geschoten door een vrijheidsstrijder ter afschrikking. Na deze gruweldaad was het er doodstil. Omdat in Ngawi bekend was dat ik een aantal celgenoten geestelijk en met massage had bijgestaan, vroeg de kampkok of ik hem wilde masseren in ruil voor extra eten. Hij smokkelde wat extra’s uit de keuken mee en twee tikars (slaapmatjes) en ik gaf dit aan mijn vader. Een half jaar lang zaten we opgesloten met twintig man in een te kleine cel. Een zeeman in onze cel had stiekem een houten kruisje gemaakt en deed daar om twaalf uur ‘s nachts voorspellingen mee. Hij stelde vragen en draaide dit kruis op een stuk papier met letters in de rondte. Opeens zei hij tegen mijn vader: “Over twee dagen zijn we vrij!” Twee dagen later, in juni 1946, werden we inderdaad door de Brits-Indische Gurkha’s bevrijd.’

‘Eén keer ben ik met mijn vrouw naar de Indië-herdenking in Den Haag geweest. Als iemand kuchte was ik al afgeleid van de spreker. Ik kan mijn gevoelens niet uiten. Ik sprak nooit over de oorlog, want ik keek liever vooruit. Eerlijk gezegd heb ik er liever mijn eigen gedachten over. Helaas heb ik aan den lijve ondervonden wat onderscheid maken op grond van huidskleur en nationaliteit betekent. Kon dat maar ophouden, dan zou de wereld er anders uitzien! Mijn puberteit trok aan mij voorbij in Japanse en republikeinse gevangenschap met zware dwangarbeid, ernstige lijfstraffen, honger en zonder onderwijs en vriendinnen. In mijn tijd bestond een oorlogstrauma nog niet, want er was nog geen medische kennis van het posttraumatische stress syndroom. Ook al had ik vaak nachtmerries over die wrede bewaker met het mes, ik moest gewoon doorleven. Als ik nu vluchtelingen op de televisie zie, dan betreur ik het voor mij zo herkenbare leed, maar in mijn eentje kan ik helaas het tij niet keren. Zelf dacht ik steeds: ‘We kunnen toch niet altijd haatdragend door het leven gaan? Neem de ander gewoon zoals ie is!’

Interview: Ellen Lock, Juni-editie 2022, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak.