‘Op 18 augustus 1944 arriveerde mijn treintransport in kamp Westerbork. Daar kwam ik in barak 35 terecht, ook wel ‘het weeshuis van het kamp’ genoemd. Alle weeskinderen werden opgevangen door het vriendelijke Duits-Joodse echtpaar Otto en Hennie Birnbaum. Elke schooldag gingen wij weeskinderen naar de kampschool die door dit echtpaar werd geleid. Zij zongen liedjes met ons en we maakten wandelingen door het kamp. Er was een grote zandbak en een schommel. We kregen er alsmaar koolsoep en koolraap te eten, dus dat heb ik nadien nooit meer gegeten. Ik miste mijn ouders, maar vooral ook mijn pleegouders en ons kindermeisje. 

Gelukkig waren er vrouwelijke medegevangenen die zich over ons ontfermden. Er was steeds iemand anders die dit deed, want wekelijks vertrokken er treintransporten met gevangenen richting de kampen in Duitsland. Mijn verzorgsters gaven mij voor mijn vijfde verjaardag op 21 augustus 1944 een niet-eetbare taart van stro en aardappelschillen. Ze zongen verjaardagsliedjes voor mij, zodat ik mij toch een beetje jarig zou voelen.’

‘Begin september 1944 probeerde een bankiersvrouw, Truus Wijsmuller-Meijer, onze groep weeskinderen uit Westerbork te redden van deportatie. Ze stapte naar de nazi’s en bepleitte bij kampcommandant Gemmeker dat wij Nederlandse weeskinderen waren, afkomstig van Nederlandse vrouwen en Duitse soldaten. Haar pleidooi mocht niet baten. Op 13 september 1944 liet Gemmeker alle 52 Joodse weeskinderen in de achterste veewagon van het allerlaatste treintransport zetten. Er lag alleen stro op de grond, er stond een emmer om je behoeften in te doen en er werden wat hompen brood naar binnen gegooid. Zodra de deur dichtging was het er aardedonker. Alleen door een kier van een klein luik bovenin scheen wat daglicht naar binnen. Ik vond het er erg benauwd en akelig donker. We vertrokken met de zogenoemde wagon ‘Groep Onbekende Kinderen’ naar Bergen-Belsen. Deze treinreis duurde normaal vier uur, maar wij deden er vier dagen over. Dit kwam omdat de machinisten telkens op andere treintransporten moesten invallen en omdat er veel spoorrails en steden werden gebombardeerd door de Geallieerden.’ 

‘Aan mijn gevangenschap in het grote concentratiekamp Bergen-Belsen heb ik geen herinneringen, die tijd is voor mij één groot zwart gat. Na de oorlog heb ik gehoord dat we als weeskinderen bijeen bleven en sliepen in een overvolle barak. Er heerste tyfus en daar was ik ook flink ziek van. Er overleden velen van de honger, de tyfus of de kou, maar geen enkel kind van de Groep Onbekende Kinderen. Op 15 april 1945 kwamen de Geallieerden het kamp Bergen-Belsen bevrijden. Op dat moment was er echter voor ons nog geen bevrijding, want vier maanden eerder - begin januari 1945 - vertrok onze ‘Groep Onbekende Kinderen’ weer in een veewagon. Aanvankelijk was onze bestemming het vernietigingskamp Auschwitz in het door de Duitsers bezette Polen, maar toen het spoor ernaartoe was weggebombardeerd, werden wij naar kamp Theresienstadt in het door de Duitsers bezette Tsjecho-Slowakije gebracht. Aan boord van deze trein hadden veel gevangenen de besmettelijke ziekte tyfus. Eén van onze weeskinderen, een meisje, is onderweg aan een longontsteking overleden.’

‘Op 15 januari 1945 kwamen we aan in Theresienstadt. We moesten er zwart-wit gestreepte gevangenispakken aantrekken. Bij aankomst kreeg ik van een gevangene een stuk brood. Dat was een feest! Onze slaapplek was in de stenen Hamburger Kazerne en daar sliep ik op het hoogste stapelbed. Er tegenover was onze school waar we tekenlessen kregen van mevrouw Metz, een Hollandse kunstenares. Zij en haar gezin behoorden in Nederland tot de zogenoemde Barneveldgroep. Zij hadden als onmisbare Joodse personen voor de kunst en de wetenschap aanvankelijk uitstel van deportatie gekregen en verbleven in een villa in Barneveld. In 1943 moest die groep toch naar het doorgangskamp Westerbork. Van daaruit zijn zij naar Theresienstadt gestuurd en niet naar de vernietigingskampen. Ik mocht de groentetuinen van de Duitse bewakers besproeien met water met een conservenblik als gieter. De opbrengst was alleen bestemd voor de Duitse kampbewakers, maar ik at toch stiekem van de rauwe groente: sperziebonen, erwten en aardbeien. Heerlijk vond ik dat, vandaar dat ik mijn groenten nu nog het liefst rauw eet. In februari 1945 kwam er voor de tweede keer in het kamp een Rode Kruis-delegatie langs. Ik werd door de kampleiding uitgekozen om nette kleding aan te trekken. Met wildvreemde medegevangenen, een man, een vrouw en een meisje moest ik een doorsnee gezin uitbeelden in een huisje op het kampterrein. Toen deze inspectie voorbij was, moesten we direct onze gestreepte gevangeniskleding weer aantrekken.

Op 23 juni 1944 kwam op verzoek van de Deense regering het Rode Kruis in Theresienstadt het kamp inspecteren en in september 1944 lieten de nazi’s er zelfs een propagandafilm maken om aan te tonen dat de Joden hier goed werden behandeld. Het Rode Kruis liet zich door deze propaganda misleiden, want direct daarna werden de Joodse regisseur en acteurs alsnog naar het vernietigingskamp Auschwitz gestuurd.’

‘Op 8 mei 1945 werden wij bevrijd door de Russen. Zij waren onze helden! We waren er door ondervoeding en tyfus slecht aan toe. De soldaten gaven ons heerlijke chocoladerepen. Ik mocht samen met de weeskinderen Hans Reens en Willy Schrijver mee met de familie Metz naar Nederland. In Falkenau ten zuidwesten van Dresden overnachtten we in een nonnenklooster. De nonnen lieten ons voor het slapengaan onze kleding uittrekken om alles te wassen. Midden in de nacht werden we wakker gemaakt, want de familie Metz had ontdekt dat er een trein naar Holland zou vertrekken. We moesten snel onze natte kleding aantrekken en met hen in de trein plaatsnemen. Onderweg stopte onze trein onverwachts, omdat een stilstaande circustrein de rails blokkeerde. We stapten uit en zagen op die trein grote kooien met olifanten, tijgers, apen en paarden, maar de machinist ontbrak. Jaren later hoorde ik van Hans Metz, de oudste zoon, dat dit het Duitse circus Sarassani moet zijn geweest, dat een eigen circustheater had in Dresden. De dieren werden verplaatst vanwege de vele Geallieerde bombardementen op die stad. Wij moesten lang wachten tot onze machinist de stilstaande circustrein van ons spoor kon verwijderen. Die wilde dieren maakten diepe indruk op mij.’

‘Op 4 mei herdenken mijn vrouw en ik thuis samen met onze kinderen en kleinkinderen de oorlog. ‘Heb respect voor ieder mens van ieder geloof en iedere kleur!’, dat wil ik iedereen meegeven. Die oorlog gaat voor mij nooit over. Soms wordt het verleden me teveel. Zo was ik bijvoorbeeld vrijwilliger in Dierentuin Amersfoort. Toen het olifantje één jaar werd, hadden de oppassers een taart gemaakt van hooi en aardappelschillen en hij vond het heerlijk. Opeens werden de oorlogsherinneringen mij teveel, dus ik liep weg. Een verzorgster vroeg waarom ik zo van streek was. Toen ik haar later over mijn vijfde verjaardagstaart van hooi en aardappelschillen in Westerbork vertelde, begreep ze het.

Eens stond ik in mijn auto te wachten vlak voor een spoorwegovergang waar juist een trein met veewagons voorbijkwam. In gedachten verzonken vertrok ik weer in die donkere veewagon. Opeens tikte iemand op mijn raampje: “Meneer, kunt u misschien doorrijden, want er staat een hele file achter u?!” Zo is het, je moet gewoon weer doorgaan, maar soms blijf je als oorlogsgetroffene wat langer stilstaan bij het verleden.’

Interview: Ellen Lock, Juni-editie 2021, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak.

De 2 recente foto’s van fotograaf Ruben Timman in dit interview met Louk de Liever zijn met toestemming overgenomen uit het boek ‘De laatste getuigen, vijftien ouderen over de oorlog die hun leven stempelde’, een uitgave van de Evangelische Omroep in samenwerking met Royal Jongbloed. Meer informatie over dit boek: EO-acties.nl/ledenvoordeel/de-laatste-getuigen.