“Wat ik aan het kamp overgehouden heb, is dat ik niets kan weggooien. Dat blijft een twistpunt tussen mijn zoon en mij. De armoede die wij gekend hebben in het kamp, we hadden helemaal niets! Ik kan er niet tegen als mensen kieskeurig zijn over hun eten bij een diner. Wij waren door de honger zo blij met alles wat eetbaar was. Dat vergeet je nooit meer. Ik ben heel blij dat er aandacht is voor oorlogsgetroffenen uit Nederlands-Indië en dat ik mijn verhaal mag doen, want veel mensen in Holland hebben geen idee wat wij moesten doorstaan.” Precies om die redenen geeft Marianne Batault-Wichers een interview over haar kampervaringen in Malang, Solo en Banjoebiroe op Java.

‘Mijn grootvader Wichers beheerde een koffieplantage op Java. Mijn vader, Jan Jacob Wichers, was in 1894 op deze plantage in Loemadjang op Java geboren. Mijn vader was naar Nederland gekomen voor een marineopleiding in Den Helder. Hij ging er wonen en werd marineofficier. Vervolgens werd hij daar commandant van de onderzeedienst. Mijn vader heeft een uitschuifbare pijp op de onderzeeboten uitgevonden, waardoor lucht werd aangevoerd en je langer onder water kon blijven. Hij noemde deze vinding de ‘Snuiver’ en de Duitsers noemden dit later de ‘Schnorckel’ op hun U-boten. Mijn moeder, Alida Ketjen, kwam uit een gegoede familie en had conservatorium viool gedaan in Amsterdam. Ze ontmoetten elkaar bij de bruiloft van mijn vaders broer, Theo Wichers, waar mijn moeder bruidsmeisje was. Het was liefde op het eerste gezicht. Mijn ouders trouwden in 1924 en kregen op 3 augustus 1927 mijn zus Catherina Marie Elisabeth. We noemden haar Lilly, maar na de oorlog wilde ze Catherine heten. Mijn moeder was al zevenendertig bij mijn geboorte op 30 juli 1937. Mijn ouders noemden mij Marianne Albertine Christine Wichers, mijn roepnaam was Marianne. Wij werden protestants opgevoed. Na mijn geboorte kwam er vanwege moeders zwakke gezondheid permanent een gouvernante in huis, Nana Dallinga, die mij voortreffelijk verzorgde en opvoedde.’

‘Eind 1939 moest mijn vader voor zijn werk naar Soerabaja in Indië, maar vanwege de Duitse oorlogsdreiging wilde hij dat wij ook naar hem toekwamen. In december 1939 vertrokken wij met de gouvernante met de trein naar Italië om in Genua op de boot te stappen naar Nederlands-Indië. Wij gingen in het hoger gelegen Malang wonen, omdat mijn moeder slecht tegen de warmte kon.
Mijn vader kwam ons ieder weekend opzoeken vanuit Soerabaja. In ons grote huis was iedereen welkom en er was veel Javaans personeel. Ik was trots op mijn vader, want hij kon mooi vertellen en hij was de jongste commandant bij de marine. Hij was oprichter van de organisatie Ontwikkeling en Ontspanning. Hij organiseerde sportwedstrijden, dansavonden en cabaret. Daar traden de cabaretiers Wim Kan en Corry Vonk vaak op. Ik wilde liever niet naar de kleuterschool, want thuis had ik het meer naar mijn zin.’

‘Na de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 verklaarde Nederland Japan de oorlog. In rap tempo veroverden de Japanners Nederlands-Indië en op 8 maart 1942 volgde de Nederlandse capitulatie. In november 1942 moest mijn moeder met haar dochters naar een vrouwenkamp in een wijk van Malang waarin wij slechts één kamer kregen in een klein huis. Het kamp heette ‘De Wijk’. Onze gouvernante bleef buiten dit kamp. Er was daar niets te doen, dan wat rondhangen. Moeder had ons fotoboek meegenomen waar ze vaders foto’s in uniform uithaalde. We kregen eten uit de gaarkeuken. Mijn moeder kon nog wel water koken voor chicorei, een plant met koffiesmaak. Ik herinner me de ‘koffieklop’, het schuim op je koffie met suiker als je flink roerde. Het was mijn moeder gelukt om in een kleine koffer wat voedingsblikjes mee te nemen naar het kamp. Op mijn verjaardag kreeg ik een blikje doperwten cadeau. De omstandigheden verslechterden snel omdat het kamp steeds voller werd. Op een nacht moesten wij per vrachtauto vertrekken naar het station Malang. In de overvolle trein richting Solo met vrouwen en huilende kinderen moest iedereen op een emmer zijn behoefte doen, dus het stonk er verschrikkelijk.’

‘In november 1943 arriveerden wij in het kamp Solo, hooggelegen in de bergen. Wij sliepen op houten britsen op een houten vloer, gebouwd op bamboepalen met een rieten dak. De wanden waren van dun gedek, gevlochten bamboe, waar de bergwind dwars doorheen blies. We zaten al snel onder de luizen waar het gedek mee vol zat, waarvan je vreselijke jeuk had zodat je haar werd afgeknipt. Het was er ‘s nachts koud en aardedonker. Er was nauwelijks te eten; datgene wat wij kregen was bijna oneetbaar en in minimale hoeveelheden, maar net genoeg om niet te verhongeren. Ik heb de meest vreselijke herinneringen aan die tijd met al die zieke mensen, waarvan er velen voor mijn ogen stierven. Het was onmogelijk om er te slapen door de snurk- en rochelgeluiden van de zieken.

In dit kamp was nergens een mogelijkheid om alleen te zijn. Wat je ook deed, iedereen zag het en bekeek je. Een vervelend meisje aapte me de hele tijd na. Het was lastig om afstand te bewaren tijdens het gezamenlijk wassen in een klamme ruimte met al die blote lijven dicht op elkaar. Je kreeg al snel ook de besmettelijke diarree. De wc was slechts een smerige goot. In kamp Solo heb ik vaak in het kampziekenhuis gelegen. De zusters deden hun best, maar hadden geen medicijnen. Mijn moeder moest vaak wachtlopen. Vanwege mijn moeders slechte gezondheid hoefde zij niet in het veld te werken, maar moest zij kluiten kloppen, aarde tussen plantenwortels uitschudden. Ze nam ons mee naar het veld en leerde ons voor zover mogelijk rekenen en taal, want onderwijs geven was er verboden.’

‘Op 30 mei 1945 werden wij vanuit Solo overgebracht naar kamp Banjoebiroe 10, een van de meest vreselijke kampen op Java. Banjoebiroe betekent ‘blauw water’, want het lag naast een meer. Het kamp was gevestigd in een stenen gevangenis, oorspronkelijk bestemd voor zware criminelen. Dit gebouw was vlak voor de oorlog afgekeurd als gevangenis. Wij werden ondergebracht in de paardenstal met nauwelijks daglicht. ’s Nachts in het aardedonker moest je een po zien te vinden. Het was er vies en het zat vol ongedierte. Iedere dag stierven er meer mensen. Mijn moeder was er doodziek en wij zochten voor haar naar de eiwitrijke slakken als bijvoeding. Wij werden geslagen, getrapt, mishandeld en uitgeput door urenlang in de rij op appèl staan zonder eten of drinken. Ook ik werd enkele keren door de Japanse bewakers geslagen. Eens omdat ik niet diep genoeg boog en een andere keer omdat ik stiekem een tomatenplantje had geplant.

Ik heb vrouwen zien doodgaan en zien flauwvallen. Wij kinderen keken iedere ochtend bij de poort naar de open vrachtauto’s die voorbijreden vol naakte lijken, met de wiebelende witte oedeembenen, die vanuit het kamp werden weggevoerd. Niemand had verwacht dat de oorlog zo lang zou duren. Na verloop van tijd waren onze kleren en schoenen versleten en de kinderen waren eruit gegroeid. Wij liepen in vodden en op blote voeten. Wij droegen ‘gleteks’, zelfgemaakte sandalen van houten plankjes. Wij bezaten werkelijks niets; geen zeep, geen crème, geen tandpasta en geen spiegels. Mijn zus werd zo mager en was zo verzwakt dat zij niet meer kon lopen. Mijn moeder en mijn zus hadden een ongelofelijke wilskracht om te blijven leven. Mijn moeder zei steeds: “Ik wil overleven om te vertellen wat een rotmensen die Jappen zijn!” Mijn zus koesterde de hoop om haar vriendje Paul weer te zien. Mijn moeder verlangde naar vader en vreesde voor zijn leven.’

‘In Banjoebiroe vloog een Brits vliegtuig laag over en het wiebelde met zijn vleugels. Dit was een goed voorteken. Op 24 augustus 1945 hoorden we dat we ‘bevrijd’ waren, maar voor onze eigen veiligheid moesten we in het kamp blijven. Ons kamp werd voortdurend aangevallen door Indonesische vrijheidsstrijders, die ons wilden vermoorden. De Brits-Indische Gurkha-brigades kwamen ons nog net op tijd bevrijden en verdedigden ons kamp samen met onze Japanse oud-kampbewakers. Van deze Britse soldaten hoorden we dat de atoombommen waren gevallen en waren dankbaar dat dit had geleid tot de Japanse overgave, anders hadden we dit kamp niet overleefd. Zij verdedigden ook ons treintransport naar Semarang en uiteindelijk zijn we onder hun begeleiding veilig in Bandoeng aangekomen. Mijn vader had geregeld dat wij persoonlijk werden begeleid door een knappe jonge marineofficier. Ik vroeg hem meteen: “Bent u soms mijn vader?” In Bandoeng moesten wij op vader wachten in een hotelkamer. Ik herinneren mij goed hoe mijn moeder schrok en in tranen uitbarstte, toen zij zichzelf voor het eerst na al die oorlogsjaren zo mager en gerimpeld weer in de spiegel zag. Ze riep huilend: “Hoe kan ik nu mijn man onder ogen komen?” Mijn vader had altijd eerbied gehad voor mijn moeder en haar schoonheid bewonderd.’

‘Mijn ouders stuurden me naar het Albert Schweitzer college in Zwitserland. Na een jaar keerde ik terug en haalde bij Schoevers in Amsterdam het diploma voor directiesecretaresse. Daarna kon ik aan de slag als directiesecretaresse bij het American Business Centre in Amsterdam, een soort Amerikaanse Kamer van Koophandel. Hier leerde ik Willem Boom kennen, met wie ik trouwde in maart 1961. We kregen twee zonen, Andries, geboren in november 1962 en Jan Jacob, geboren in maart 1965. De eerste woont in Savannah, Georgia, in Amerika, de tweede vier etages boven mij in Parijs. Na ons huwelijk werd mijn man overgeplaatst naar Bad Godesberg in Duitsland. En in 1963 werd hij in Parijs geplaatst. Na mijn scheiding hertrouwde ik in 1985 met de Fransman Claude Batault. Hij werkte voor het Franse Ministerie van Buitenlandse Zaken als ambassadeur.’

‘Wij werden gedwongen lange uren gebogen in de houding te blijven staan onder een brandende zon. Ik heb vrouwen en kinderen zien neervallen en ter plekke dood zien gaan, zonder dat iemand zich mocht bewegen om te helpen. Degenen van mijn generatie die in een Jappenkamp gevangen zijn geweest, hebben dit altijd ervaren als iets waarover je niet mocht en kon praten. Het onderwerp was bij ons thuis taboe. Allen die ik heb ontmoet en die ik ernaar vroeg, hadden dezelfde ervaring. Geen van onze ouders wilde verhalen over het kamp horen of vertellen, want iedereen dacht in die tijd dat het beter voor je was om alles te vergeten. Op school begreep en wist niemand er iets van. Wij hebben alle emoties alleen moeten verwerken. Vrijwel iedere nacht word ik wakker van angstdromen over die oorlogstijd.