‘Voor onze evacuatie naar Java kregen wij rubbertjes om tussen onze tanden te doen als er onderweg bommen zouden vallen. Eind februari 1942 kwamen we aan in een groot hotel in Garoet, in de bergen bij Bandoeng op West-Java. Het zat er vol met gevluchte Europese vrouwen en kinderen. Wij bleven bijna twee maanden in dit hotel. Na een week hoorden we al dat Palembang door de Japanners was bezet en dat vader moest vluchten met twee anderen. Mijn moeder heeft daar nog één bericht over mijn vader gekregen. Voor mijn moeder was het gemis van haar man onbeschrijfelijk groot en ik zag haar vaak huilen. Half maart 1942 zagen we de Japanse soldaten de stad in bezit nemen. In april 1942 brachten ze ons, tegelijk met andere Europese vrouwen en kinderen, in open vrachtwagens naar de woonwijk Tjihapit in Bandoeng. Aan de Ananaslaan 18 kregen we een klein huis dat we moesten delen met twee andere gezinnen. Ieder gezin had een eigen kamer. Tegenover ons woonde Corry Vonk, een beroemde Nederlandse cabaretière, die mij leerde tapdansen op haar galerij. Mijn moeder vond het zo zielig dat ik mijn poppen had moeten achterlaten. Daarom naaide ze voor mij uit een oude handdoek een beertje, dat ik altijd heb bewaard. Begin 1943 werd de Ananaslaan deel van het afgesloten vrouwenkamp Tjihapit. We mochten er niet meer uit. Tweemaal per dag was er het appèl waarbij we in lange rijen op de binnenplaats stonden om geteld te worden. We moesten voortdurend diep buigen. Zo’n appèl kon lang duren, omdat de Japanners steeds de tel kwijtraakten of omdat we voor straf uren in de zon moesten staan. Elke dag kregen we slechts wat boontjes en stijfselpap. Mijn broer had corvee in de gaarkeuken en samen zochten we naar etensresten tussen het keukenafval.’

‘In november 1944 moesten wij afscheid nemen van mijn broer Simon. Hij bleef achter in Bandoeng en vertrok naar een mannenkamp. Uit Japan was het bevel gekomen dat alle jongens van 10 jaar en ouder naar het mannenkamp moesten. Het verdriet van mijn moeder was groot en ze maakte zich steeds zorgen om hem. De Japanners commandeerden ons snel onze spullen te verzamelen om naar een ander vrouwenkamp te worden overgebracht. In de stromende regen brachten ze ons naar een geblindeerde trein. Ik zie nog voor me dat mijn moeder in het gangpad in de modder lag en wij zusjes sliepen op de bank. Het was een verschrikkelijke treinreis met een onbekende bestemming. In de overvolle wagons met vrouwen en kinderen stonk het enorm, de toiletten liepen over en we mochten er niet uit. Het was erg heet en de kinderen huilden voortdurend.’

‘Begin 1944 kwamen we aan op het station Ambarawa. Onder Japanse bewaking liepen we door de rijstvelden naar het vrouwenkamp Ambarawa 6, dat was gevestigd in een oude KNIL-kazerne. In de oude barakken kregen wij een slaapplaats in barak 3 toegewezen, waar circa 135 vrouwen en kinderen sliepen op dunne matrasjes van vijftig centimeter breedte voor de volwassenen en veertig voor de kinderen. Het dak lekte vaak en het regenwater werd opgevangen in pannen. Sommige vrouwen werden vreselijk hard geslagen door de kampbewakers. Er zijn zelfs vrouwen doodgeslagen, gelukkig heb ik dat niet gezien. Mijn moeder probeerde het appèl zoveel mogelijk te vermijden door zich ziek te melden. Aanvankelijk werkte ze in de gaarkeuken en smokkelde dagelijks een blikje vruchten naar een latrinehokje, waar mijn zus en ik stiekem wat fruit van haar kregen. Aangezien er steeds nieuwe transporten met vrouwen en kinderen bijkwamen, raakte het kamp overvol. Als kind moest ik een kleine groentetuin bijhouden. Verder heb ik er van de vrouwen een kruissteek leren borduren, dat borduurwerk heb ik nog. We kregen zo weinig sagopap of dunne rijstepap dat we voortdurend honger hadden. We werden broodmager en waren extra vatbaar voor ziekten. Ik kreeg er geelzucht, malaria en de besmettelijke dysenterie. Er zijn 136 vrouwen en kinderen door geweld, ondervoeding en ziekte omgekomen in Ambarawa 6. Ik hoorde mijn moeder driemaal aan een andere kampvriendin vragen: “Wil je als ik kom te overlijden voor mijn kinderen zorgen?” Hierdoor was ik heel bezorgd om naast mijn vader en mijn broer ook nog mijn moeder en mijn zusje kwijt te raken. Ik probeerde daarom met een katapult zoveel mogelijk eetbare vruchten voor ons uit de bomen te schieten.’

‘Op 23 augustus 1945 kregen we tot onze verbazing iets meer te eten. Pas op 25 augustus 1945, 10 dagen na de Japanse capitulatie, kregen wij in Ambarawa 6 te horen dat we waren bevrijd. Vanwege de vele aanvallen van Indonesische vrijheidsstrijders op het kamp mochten we er nog niet uit. Het vreemde was dat de Japanse bewakers ons nu beschermden vanuit het kamp tegen de vrijheidsstrijders. En rondom ons kamp werden we beschermd door de Gurkha’s, Nepalese militairen van het Engelse leger. We kregen op 4 september twee briefkaarten van mijn broer dat hij het goed maakte. Hij schreef ons ook: ‘Zou pappa nog leven?’ Op 28 november 1945 zouden we worden overgeplaatst binnen het kamp naar een kamer voor twee gezinnen in de stenen barak 9. Op het laatst ging dit niet door vanwege hevige aanvallen op het kamp. Die nacht werd juist deze kamer door de Indonesische vrijheidsstrijders beschoten met een mortiergranaat en waren alle zes bewoners op slag dood. Vanuit de bomen om het kamp heen werden wij toen ook beschoten. Mijn moeder beschermde mijn zusje en mij met haar lichaam door bovenop ons te gaan liggen. Het is werkelijk een wonder dat wij deze aanslag hebben overleefd.’

‘Ik wilde graag terug naar Indonesië en in 1996 wist ik eindelijk mijn man over te halen. Zodra ik uit het vliegtuig stapte in Palembang op Zuid-Sumatra, kreeg ik een enorme huilbui. Dit was mijn geboortegrond en ik had Indië zo gemist, hier had ik zoveel meegemaakt! Eindelijk kon ik Henk alles laten zien. Mijn geboortehuis in Pladjoe stond er nog. Ik ging op exact hetzelfde muurtje zitten, waar ik als tweejarig kind op zat. In Kloeang hadden we een ontroerende ontmoeting met een oude man die mijn vader nog had gekend! Op Java bezochten we alle kampen waar ik als kind had gezeten. Dankzij deze reis kan mijn man zich ook beter voorstellen wat ik heb meegemaakt in de oorlog, maar ook dat ik er aanvankelijk een gelukkige jeugd heb gehad. Voordat we vanuit kamp Tjihapit vertrokken, verstopte mijn moeder onze filmprojector hoog in een assemboom. Die hangt er vast nog steeds. In ieder kamp bewaarde zij de babyboeken en de filmrollen van vader in de klamboe boven haar slaapplaats. Gelukkig hebben de Jappen die nooit gevonden. Zo bekijken we regelmatig de beelden waarop mijn vader schaakte en viste. Helaas hebben we nooit meer iets van hem vernomen. In 1946 kreeg mijn moeder een dankbetuiging en condoleancebrief van Koningin Wilhelmina, dat mijn vader vermoedelijk was gesneuveld tijdens zijn heldendaden voor het Vaderland. Als ik zijn brieven aan mijn moeder lees, komen er mooie herinneringen boven. Voor de oorlog hadden we een goed leven samen met het complete gezin in Indië en ik verlang nog wel eens terug naar die onbezorgde, gelukkige tijd.’

Interview: Ellen Lock, Maart-editie 2023, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak.