“De moord op 500.000 Sinti en Roma noem ik een ‘vergeten Holocaust’. ‘Vergeten’ omdat er in de media nog altijd zo weinig aandacht aan wordt besteed. Ik vraag me af waarom dat zo is. Zijn aantallen slachtoffers bepalend voor de aandacht die het krijgt, of is het leed van één enkel mens belangrijk? In de afgelopen jaren heb ik tientallen herdenkingstoespraken gehoord waarbij het lot van Sinti en Roma nooit ter sprake kwam.
Al direct na de machtsovername door Hitler in 1933 werd de democratische rechtsstaat in snel tempo afgebroken. Politieke tegenstanders werden opgesloten en ook Sinti en Roma werden toen al naar de eerste concentratiekampen weggevoerd. Na de invoering van de Neurenbergse rassenwetten in 1935, werden ze –  net als de Joden –  op raciale gronden vervolgd.
Voor de Olympische Spelen van 1936 moest Berlijn ‘zigeunervrij’ worden gemaakt. Sinti en Roma werden opgepakt en naar een interneringskamp in de Berlijnse voorstad Marzahn weggevoerd. In de daaropvolgende jaren werden er steeds meer Sinti en Roma families geïnterneerd, tot in de loop van het jaar 1943 bijna alle gevangenen op bevel van Himmler naar Auschwitz-Birkenau werden gedeporteerd.
Joden werden vaak direct na aankomst en selectie vergast, maar Sinti en Roma werden in Auschwitz-Birkenau in familieverband in het zogenoemde ‘Zigeunerlager’ geïnterneerd. Na de opstand van mei 1944 in dit kamp werden bijna alle mannen naar andere kampen gedeporteerd. Mijn vader, mijn oom en andere familieleden zijn toen naar Mittelbau-Dora weggevoerd, waar ze onder erbarmelijke omstandigheden, in de ondergrondse wapenindustrie moesten werken. Ze zijn daar overleden. ‘Vernichtung durch Arbeit’.
De omstandigheden in het Zigeunerlager waren onvoorstelbaar. Honger, kou en besmettelijke ziektes eisten iedere dag hun tol. In de nacht van 2 op 3 augustus 1944 werden de resterende 2.900 vrouwen, kinderen en ouderen uit het Zigeunerlager vergast, waaronder ook mijn moeder en haar kinderen.

In Westerbork was de trein van het zogenoemde 'Zigeunertransport' op 19 mei 1944 toen net vertrokken. Dit is het enige transport uit Westerbork waar filmbeelden van zijn. Het beeld van het meisje tussen de wagondeuren is vele jaren het beeld van de Jodenvervolging geweest, tot een Nederlandse journalist, Aad Wagenaar, ontdekte dat het meisje niet Joods was maar een Sinti meisje, Settela Steinbach. 

Omdat het niet mogelijk was ons nog op dit transport te krijgen, bracht men ons snel naar station Assen, om daar de trein op te wachten. Soldaten en politie liepen rond, stampten en schreeuwden: “Schnell, schnell, einsteigen!” toen de trein was gearriveerd. Meteen zag ik waar mijn familie was, omdat mijn vader het blauwe fluwelen jasje van mijn zusje voor de tralies van de veewagen had gehangen. 

Met behulp van een ‘goede’ politieagent, wisten we te ontsnappen. Hij zei dat we hard moesten wegrennen als hij zijn pet afdeed. Dankzij zijn bescherming sprongen mijn tante en ik in een personentrein. Op dat moment zag ik de trein naar Auschwitz vertrekken. Mijn vader schreeuwde wanhopig vanuit de beestenwagon naar mijn tante: “Moezla, zorg goed voor mijn jongen!”. Dit laatste beeld van mijn geliefden zal voor altijd op mijn netvlies gebrand staan. Van ons gezin bleef ik alleen achter. Als kind van zeven jaar oud ben je dan alles kwijt. Na deze ontsnapping volgde een tijd van ontberingen en angst in de onderduik. Iedere dag was ik bang om opgepakt te worden. Verstopt in bossen, bij boeren, in oude fabrieken en uiteindelijk bij mijn grootouders, tot het moment van de bevrijding door de geallieerden in het voorjaar van 1945. Na de bevrijding kwam de onzekerheid. Misschien was dat nog erger dan de angst in de oorlog. Leefde mijn familie nog? Zouden ze terugkomen? Het checken van die eindeloos lange Rode Kruislijsten met de namen van vermoorde mensen. Ze zijn allemaal in naziconcentratiekampen vermoord. Mijn vader, moeder, mijn zusjes en broertje en 21 andere familieleden. 

Vandaag herdenken we de verschrikkingen van het nazitijdperk, maar ook de positie van Sinti en Roma - mijn volk - in het Europa van nu wil ik hier onder de aandacht brengen. Het is mensonterend hoe Sinti en Roma in landen als Roemenië, Hongarije en Bulgarije, gediscrimineerd, gestigmatiseerd, bedreigd en uitgesloten worden. Het overgrote deel is kansloos, heeft geen werk, nauwelijks scholing en is verstoken van medische hulp. Hun levensverwachting is aanmerkelijk lager dan die van de ‘gewone’ burger daar. In cafés en restaurants staan weer borden met ‘verboden voor zigeuners’. Geen wonder dat Roma naar West-Europa komen op zoek naar een beter leven. Maar ook in Italië en Frankrijk worden zij gediscrimineerd en uitgesloten.

Wij zijn Europeanen en behoren dezelfde rechten te hebben en gelijke kansen te krijgen als iedere andere inwoner. Het kan en mag niet zo zijn dat een volk nu nog steeds wordt uitgesloten. Ik hoop dat onze geliefden niet voor niets zijn gestorven en we blijven hen herdenken. We zullen de boodschap van verdraagzaamheid blijven uitdragen en bouwen aan een betere wereld zodat onze kinderen in vrede en veiligheid kunnen leven.”

Samenvatting toespraak van Zoni Weisz: Ellen Lock, SVB/PUR-cliëntenblad Maart 2011